Tổng hợp tri thức ngữ văn thể kí

BẢNG TỔNG HỢP KIẾN THỨC VỀ KÍ

Thể loại kí là một nội dung quan trọng trong chương trình Ngữ văn THCS và THPT, thường xuất hiện trong các đề kiểm tra, đề thi học kỳ và thi vào lớp 10, thi tốt nghiệp THPT. Bài viết này sẽ giúp bạn tổng hợp kiến thức thể loại kí, từ khái niệm thể loại kí, đặc điểm của thể loại kí, đến các dạng văn bản kí tiêu biểu và phương pháp nhận diện thể loại kí trong đề thi. Đây là tài liệu ôn tập hữu ích dành cho học sinh, giáo viên và những ai đang tìm hiểu sâu về thể loại kí trong văn học Việt Nam.

LOẠI	Lớp 6	Lớp 7	Lớp 11	Lớp 12
KHÁI NIỆM/ ĐẶC ĐIỂM	- Kí là loại tác phẩm văn học chú trọng ghi chép sự thực. - Trong kí có kể sự việc, tả người, tả cảnh, cung cấp thông tin và thể hiện cảm xúc, suy nghĩ của người viết. (có tác phẩm nghiêng về kể sự việc/ có tác phẩm nghiêng về bộc lộ cảm xúc) Các đặc điểm của Kí - Với một số thể loại kí, tác giả thường là người trực tiếp tham gia hoặc chứng kiến sự việc. Sự việc kể theo trình tự thời gian, tác giả xưng “tôi” đóng vai tròn người kể chuyện - Trong kí, khi kể, tác giả kết hợp trình bày suy nghĩ, cảm xúc, sự quan sát, liên tưởng, tưởng tượng của mình về sự việc.		- Kí là tên gọi một nhóm các thể/ tiểu loại tác phẩm văn xuôi phi hư cấu (có thật trong thực tế) - Có khả năng dung hợp các phương thức tự sự, miêu tả, biểu cảm, nghị luận, thông tin è tái hiện những trạng thái đời sống đang được xã hội quan tâm và bộc lộ trực tiếp những cảm nghĩ của tác giả. - Tuỳ vào mục đích viết, sự bộc lộ cái tôi tác giả và cách thức tổ chức các phương tiện biểu đạt mà tác phẩm kí được gọi là tuỳ bút, tản văn, phóng sự hay là kí sự, truyện kí, hồi kí, nhật kí, du kí...
CÁC THỂ LOẠI/ TIỂU LOẠI TRONG KÍ	Du kí: thể loại kí ghi chép về những chuyến đi tới các vùng đất, các xứ sở nào đó. Người viết kể lại hoặc miêu tả những điều mắt thấy tai nghe trên hành trình của mình.	Tùy bút - Tuỳ bút là một thể loại văn xuôi thuộc loại hình kí. - Điểm tựa của tuỳ bút là cái tôi của tác giả. Qua việc ghi chép về con người, sự kiện cụ thể, có thực, tác giả tuỳ bút thể hiện cảm xúc, tình cảm, suy nghĩ của mình. Thiên về tính trữ tình, có thể kết hợp trữ tình, suy tưởng, triết lí, chính luận. - Bố cục: khá tự do, triển khai theo một cảm hứng chủ đạo, một tư tưởng chủ đề nhất định. Tuỳ bút không nhất thiết phải có một cốt truyện cụ thể hay nhân vật hoàn chỉnh. Ngôn từ của tuỳ bút giàu hình ảnh, giàu chất thơ. Tản văn - Tản văn là thể loại văn xuôi ngắn gọn, hàm súc. Người viết tản văn thường dựa trên một vài nét chấm phá về đời sống để thể hiện tâm trạng, suy nghĩ, chủ kiến của mình. - Tản văn khá tự do trong cách biểu hiện, có sự kết hợp tự sự, trữ tình, nghị luận, miêu tả, khảo cứu... Ngôn từ của tản văn gần gũi đời thường, như lời chuyện trò, bàn luận, tâm sự.	Tùy bút và tản văn (yếu tố tự sự và trữ tình)   -Trong tùy bút và tản văn 2 yếu tố này đc kết hợp linh hoạt tùy vào ý tưởng trung tâm được triển khai, đối tượng quan sát và đặc điểm phong cách NT của ng viết.     Tuỳ bút:  + Là tiểu loại kí có tính tự do cao, có bố cục linh hoạt, thường nghiêng hẳn về tính trữ tình với điểm tựa là cái tôi của tác giả. + Người viết sẽ tuỳ cảnh, tuỳ việc, tuỳ theo cảm hứng mà trình bày, nhận xét, đánh giá, suy tưởng... Nếu có miêu tả, kể chuyện thì đó cũng chỉ là cái cớ để giải bày cảm xúc, suy tư trữ tình. - Tản văn: + Một tiểu loại kí thường sử dụng đồng thời cả yếu tố tự sự và trữ tình, có thể kết hợp nghị luận, miêu tả è thể hiện những rung cảm thẩm mĩ và quan sát tinh tế của tác giả về các đối tượng đa dạng trong đời sống. + Cái tôi của tác giả luôn hiện diện rõ nét, nhưng việc triển khai những liên hệ, suy tưởng phần nào được tiết chế so với tuỳ bút. Truyện Kí (Phi hư cấu và hư cấu trong truyện kí) - Truyện kí: + Một dạng truyện kể về người thật, việc thật. Tôn trọng sự thật đời sống. + Đòi hỏi quan trọng hàng đầu về việc đảm bảo tính xác thực của toàn bộ sự việc được kể đối với các sáng tác thuộc thể loại này è truyện kí được xếp vào loại văn học phi hư cấu. Yếu tố hư cấu trong truyện kí  - Yếu tố hư cấu vẫn luôn hiện diện trong truyện kí (dù được sử dụng một cách tiết chế).  - Thể hiện ở sự sáng tạo riêng của người viết khi xử lí, tổ chức tư liệu và lựa chọn giọng điệu, ngôn ngữ trần thuật thích hợp. - Yếu tố hư cấu còn được thể hiện qua cách người viết hình dung, miêu tả tâm trạng, cảm xúc của nhân vật.	Phóng sự - Xuất hiện trên cơ sở sự phát triển của báo chí hiện đại, là một thể loại thuộc tính hình kí. - Cung cấp cho người đọc cái nhìn chân thực về một sự việc, hiện tượng, thường là đặc biệt, có ý nghĩa thời sự, diễn ra trong đời sống xã hội đương thời.  - Dùng sự thật để phản bác những nhận thực còn sai lệch và khẳng định điều tốt đẹp trong đời sống, tác động tích cực đến nhận thức của người đọc. Tính chân thực về thời gian, địa điểm, sự kiện, con người và chi tiết là những đặc điểm cốt lõi của một bài phóng sự. - Để đảm bảo sự xác thực và độ tin cậy của thông tin, người viết phóng sự thường dùng những biện pháp nghiệp vụ báo chí như điều tra, phỏng vấn, ghi chép tại chỗ… - Tác giả còn có thể sử dụng các thủ pháp hư cấu ở một mức độ nhất định è làm cho câu chuyện và các sự kiện được kể trở nên hấp dẫn hơn è nhiều phóng sự còn thể hiện tính thẩm mĩ, mang dấu ấn phong cách cá nhân người viết. Hồi kí - Hồi kí là thể loại thuộc loại hình kí, có giá trị tư liệu cao, kể lại từ điểm nhìn chủ quan về những sự kiện, biến cố đã xảy ra trong quá khứ mà tác giả là nhân vật trung tâm hoặc là người tham dự, chứng kiến. - Luôn đề cao tính xác thực của những gì được kể. Câu chuyện về con người và sự việc trong hồi kí giúp độc giả vừa thấy rõ trải nghiệm phong phú và thế giới tinh thần tiêng của người viết, vừa hình dung được diện mạo chân thực của đời sống lịch sử - xã hội và văn hóa một thời đã qua. Người viết hồi kí thường tập trung ghi chép, soi tỏ phần hiện thực mà mình hiểu rõ với tư cách là chứng nhân. - Trong hồi kí, tác giả là người kể chuyện ngôi thứ nhất, trực tiếp trình bày, mô tả về con người và sự việc. Cùng với điều đó, quy luật vận động riêng của trí nhớ đã làm cho hồi kí mang đậm tính chủ quan - một đặc điểm quan trọng tạo nên sức hút riêng của thể loại này.

 

Nội dung chính